محمد قلی بسیج خلخالی

منیم بیر عمر دور خلخالیمیز ورد زبانیم دور     منیم خلخال مالیم ثروتیم نام و نشانیم دور

اگر پاریس و لندن رشک فردوس برین اولسا     منیم خلخال ملکی روضه رشک جنانیم دور

منیم قلبیم دو دیوانه اگر خلخال ویران دور      بو واضح دور وطن آبادلقی راز نهانیم دور

جهاندا گولینی هر کس خوش ایلر بیر امیدی لن     منیم دلخوش لوقوم خلخال آنا یورد آشیانیم دور

محمد قلی نوروزی ( بسیج خلخالی) فرزند علی درتاریخ 27 / 1 / 1297 خورشیدی در هروآباد خلخال چشم به جهان گشود . تحصیلات مقدماتی را در محضر حاج میرزاعبدالحسین الشریفی آغاز کرد و سپس در مدرسه ناصری به روش جدید دوره ابتدایی را به پایان رسانید. برای ادامه تحصیل در نوجوانی به تهران مهاجرت و در مدرسه دارالفنون به ادامه تحصیل پرداخت . بخاطر هوش سرشار و ذوق وقریحه شاعرانه اش مورد توجه آموزگاران و اساتید خود قرار گرفت. در محافل ادبی حضورفعال پیدا کرده از محضر اساتید و صاحب نظران نهایت بهره را نصیب خود گردانید.

با شوق و اشتیاق وافر به مطالعه و پژوهش در آثار متقدمان و معاصران همت گماشت. در زمینه مسائل فرهنگی، فلسفی و سیاسی ایران و جهان تحقیقات وسیعی را به عمل آورد. کار دولتی خود را با استخدام در وزارت بهداری آغاز نمود. در این اوان ابتلا به بیماری تب مالت و بستری شدن در بیمارستان و عدم وجود امکانات درمانی و دارویی کافی وقفه کوتاهی را در فعالیت های ادبی وی به وجود آورد. با به دست آوردن سلامت نسبی خود اولین اثرش را با نام "آئین پرستاری" به چاپ رساند. اثر بعدی " فرهنگ در چنگ اژدها " می باشد که مسائل و مشکلات فرهنگی و اجتماعی را مورد بررسی قرار می دهد . اشعار خود را با نام "بسیج خلخالی" در روزنامه ها و مجلات منتشر کرد و به این نام معروف گردید.

وضع نابسامان اجتماعی و شرایط سخت اقتصادی که فقر را بر جامعه مستولی کرده بود روح و روان این شاعر جوان آزاده را تحت تاثیر قرار داد و موجب خلق اشعار و مقالات تند انتقادی گردید. در سن 25 سالگی اشعارش که سران حکومت را مخاطب قرار داده بود منتشر گردید.

هشدار

هان ای رئیس دولت ایران                                              ای وارث بساط پریشان

سرمنشا نفاق دو چیز است                                           گنج غنی و فقر فقیران

مابین این دو دشمن دیرین                                          برخیز آشتی بده ای جان

با فقر کن مبارزه جانا                                               نی با فقیر عاصی و عریان

ایران به سان معدن باروت                                              فقر آتشی مجاور با آن

چشم وفا و صبر چه داری                                           از مردم رسیده به لب جان

"دختر آب یخ فروش" منظومه دیگری است که در این زمان منتشر گردید و بسیار مورد توجه قرار گرفت.

تشنه ام، تشنه، نه بر آب، به خون، خون بیداد گران

خون بیگانه پرستان ریاکار زبون، جیره خوار دگران

خون آنان که خورد، خون دل بیوه زنان عوض آب روان

آنجا در آن کناره صحرای سنگلج                                   ماوی گزیده دخترک آب یخ فروش

شب ها میان مزبله بیتوته می کند                        تنها بدون مونس و دل خسته و خموش

شرایط پیش آمده در اثر جنگ جهانی دوم، بحران های ناشی از آن و خطرات تهدید استقلال ایران توسط قدرت های زورمدار، انگیزه های دیگری برای سرودن اشعار برعلیه کشور های سلطه گر بود.

امپراتوری

امپراتوری چه رفتاری  است با ما می کند              هستی مارا چرا چون دزد یغما می کند

خون مارا می رباید تا برد در ملک خود                     کاخ فرعونی برای خویش بر پا می کند

.............

"منظومه استعمار" یکی دیگر از آثار شاعر برای نشان دادن اعتراض خود به نفوذ قدرت خارجی در کشور می باشد.

استعمار

درجهان موذی تر از عفریت استعمار نیست           دیو استعمار را جز خوردن خون کار نیست

...............

با بروز وقایع بعد از جنگ جهانی دوم در آذربایجان که ناشی از عدم توانایی حکومت و دولت در تامین نیاز های اقتصادی و برقراری عدالت اجتماعی بود، آذربایجانیان از طرف حکومت مرکزی به تجزیه طلبی متهم شده و محافل فرصت طلب سعی در توهین و تخریب غرور ملی آنها را داشتند. در این شرایط بود که بسیج خلخالی چکامه حماسی "آذربایجان سنگر استقلال ایران" را به نظم در آورد که بیانگر شور و احساسات وطن پرستانه آذربایجانیان نسبت به استقلال و تمامیت ارضی ایران ونقش آنان  در سرنوشت تاریخی ایران بود. این اثر مورد توجه اکثر محافل سیاسی و مطبوعاتی قرار گرفت و به طور وسیع چاپ و از رادیو پخش گردید.

آذربایجان سنگر استقلال ایران

من آن خاک بلا خیز و بلا گردان ایرانم                                من آذربایجانم پرورشگاه دلیرانم

...............

انتشار روزنامه : بسیج خلخالی برای اینکه هرچه بیشتر و بهتر بتواند نظرات و افکار خود را به اطلاع مخاطبانش برساند اقدام به اخذ امتیاز روزنامه ای با نام "غرور ملی" می نماید. اولین شماره این روزنامه با شعار "دور باد ازخاک ایران پای هر بیگانه ای" و مقاله ای تحت عنوان دوبیت شعر زیرین به چاپ رسید:

چرا بایست مادر طفل خود آن سان بیازارد       که طفل از هول جان جویای مهر دیگری باشد

چرا بایست غفلت کرد تا یک فرد ایرانی                        زدست فقر تیره آلت بیگانگان گردد

مطالب منتشر شده به خاطربیان واقعیات و تحلیل درستی که از وضع معیشتی جامعه ارائه داده بود مورد غضب قرار گرفته، روزنامه توقیف و از چاپ آن برای همیشه جلوگیری به عمل آمد.

اصل 4 ترومن:  هری ترومن رئیس جمهور وقت آمریکا پیمان آتلانتیک شمالی ( ناتو) را طراحی و با عضویت دادن کشورهای یونان و ترکیه سعی در شرکت دادن سایر کشور های خاورمیانه خصوصا ایران را در این پیمان داشت و به راحتی هم در این کار موفق گردید.

در پاییز سال 1327 دولت ایران به بهانه تامین کمک های عمرانی، قراردادی را با دولت آمریکا به امضا رساند که بعد ها به اصل 4 در ایران مشهور شد.

اصل 4 ترومن که در ظاهر برای کمک های فنی و عمرانی آمریکا به ایران بود در حقیقت چیزی جز چنگ انداختن به منابع مالی و ثروت های کشور ایران نبود. سلطه گری ماهرانه ای که با کمک و حمایت اشراف و درباریان در ایران صورت می گرفت از نظر تیز بین شاعر دور نماند و انتقادات خودرا با انتشار منظومه "اصل4" بیان نمود.

این عشوه گرانی که در این اصل چهارند

هریک به مثال بت عیار زمانند

هریک پی یک مشغله ای دست به کارند

هریک پی یک کره خری کره سوارند

بیمار دلارند  از آن بر سر کارند

دانی به چه کارند؟

............

در دوره نهضت ملی شدن نفت آثاری دال بر موضع گیری شاعر مشاهده نمی شود ولی منظومه "دربارنامه" در بحبوحه جریان مبارزاتی این نهضت چاپ و منتشر گردید:

بنام خدای ستم دیدگان به شرح ستم ها گشایم زبان

کنم بر ملا راز دربارها

چه دربارها! لانه مارها

بسیج خلخالی به زادگاهش خلخال عشق می ورزید، و محرومیت هایی که ناشی از شرایط جغرافیایی وعدم رسیدگی های دولتی بود را به خوبی می شناخت و با جان و دل احساس می کرد. همواره در صدد بود تا بتواند برحسب وظیفه ای که حس می نمود در سرنوشت آن موثر باشد. در طول سالها ی 1330  تا 1332 که آگاهی های نسبی در بین مردم ایران نزج گرفته بود روشن فکران و جوانان و اهالی خلخال در پی بررسی علل عقب ماندگی زادگاهشان بودند و در یافتند که از دوره پنجم قانون گذاری (1302 تا 1304) که برای اولین بار از خلخال نماینده به مجلس اعزام گردیده تا دوره هیجدهم ( 1332) فقط دو نفر از افراد بومی خلخال توانستند به نمایندگی انتخاب شوند و بقیه نمایندگان غیر بومی بودند. در چنین فضایی بود که جمعی از اهالی خلخال طی طوماری از بسیج خلخالی درخواست می نمایند که خودرا نامزد نمایندگی مجلس نماید.

وی در سال 1332 در دوره هیجدهم نامزد نمایندگی مجلس می شود و مبارزات انتخاباتی را از سال 1332 تا 1354 ادامه می دهد. علیرغم نا کامی ها و قبول زیانهای مادی و فشار های روحی از تصمیم خود برای رسیدن به مقصود منصرف نمی شود.

در سال 1354 که انتخابات دوره بیست و چهارم مجلس برگزار می گردید به دلیل تغییرات فضای سیاسی کشور ، با طرفداری هواداران و حامیانش توانست به نمایندگی خلخال انتخاب گردد.  با وقوع انقلاب پس از سه سال نمایندگی از سمت خود استعفا می نماید.

بسیج خلخالی از معدود نمایندگانی بود که پس از انقلاب نه تنها مورد تعرض احدی قرار نگرفت بلکه حقوق دریافتی دوره نمایندگی که قرار بود به صندوق دولت واریز گردد از استرداد آن معاف گردید.

در طول دوره نمایندگی توانست با وجود مشکلات، به قسمتی از خواسته ها و آرزوهایش جامه عمل بپوشاند.برای احداث راه ها، مدارس و درمانگاه های روستایی فعالیت های زیادی انجام داد. در طول زندگی خود همواره یار ویاور دوستان و همشهریانش بود و توانست طی سالیان متمادی شرایط استخدام صد ها تن از هم وطنانش را در سازمانهای دولتی و خصوصی فراهم آورد.

قریب 25 سال تحمل مرارت و ناکامی ها وی را از ادامه فعالیت های ادبی غافل نکرد بلکه توانست در طول این مدت آثار بسیار با ارزش و منحصر به فردی را خلق نماید؛ کتاب نفیس حماسه هیزم شکن که در سال 1344 به چاپ رسید یکی از آثار با ارزش و ماندگار ادب ایران به شمار می آید. در سال 1345 این کتاب از طرف دانشگاه تهران به عنوان نامزد جایزه ادبی نوبل معرفی می گردد. به دلیل اینکه کتاب به زبان فارسی نوشته شده بود در کمیته نوبل مورد بررسی قرار نگرفت ولی دانشگاه تهران که یک مرجع مهم علمی بود این اثر را مستحق دریافت این جایزه دانسته است. کلیه آثار و کتاب هایی که در بالا ذ کر شده همگی حکایت از حس انسان دوستی وآزادی خواهی و اعتقاد به عدالت اجتماعی این شاعر انسان دوست و وطن پرست دارد.

بسیج خلخال این انسان آزاده و وطن پرست در سن 77 سالگی در تاریخ 10 / 10 / 1374 در تهران رخ در نقاب خاک کشید و در قطعه 38 بهشت زهرا مدفون است . روحش شاد و یادش گرامی باد

برخی از آثار و کتابهای مرحوم بسیج خلخالی به شرح زیر می باشند :

حماسه هیزم شکن

رنج باغبان

دهقان نامه

جدل در ملکوت

گدانامه

چنین گفت بودا

حماسه خاوران

خادم نادم

البرت شوایتزر

امیر کبیر

لاله های قافلانکوه

سلام بر معلم

منبع : وبسایت بسیج خلخال به آدرس http://www.basijkhalkhali.org/home/